Gạo màu (đen, đỏ, tím) được ghi nhận chứa chất chống oxy hóa anthocyanin nhiều hơn gạo trắng được các nhà khoa học Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam chọn tạo thành công, có thể triển khai sản xuất đại trà.

“Chọn tạo giống lúa màu đặc sản và xây dựng mô hình sản xuất tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh vùng Đông Nam Bộ” là nhiệm vụ do TS Đào Minh Sô, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam chủ trì thực hiện.

Theo TS Đào Minh Sô, gạo màu có chất màu thực phẩm tự nhiên là anthocyanin rất hữu ích cho sức khỏe con người. Việc sử dụng gạo màu nguyên cám còn hỗ trợ làm chậm quá trình chuyển hóa đường, rất phù hợp cho người bệnh tiểu đường và nhóm người có nguy cơ bệnh nền.

Tuy nhiên, đa phần giống lúa màu cổ truyền không phù hợp hệ canh tác hiện tại và có độ ngon thấp nên cần cải tiến để tạo giống đặc sản ngắn ngày đưa vào sản xuất.

Trong khi nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan… rất chú trọng việc chọn tạo các giống lúa màu cải tiến phù hợp với hệ canh tác hiện đại, Việt Nam mới chỉ có một số ít công trình nghiên cứu cho các tỉnh phía Bắc.

Giống lúa màu cải tiến trồng ở các tỉnh phía Nam chủ yếu do các doanh nghiệp tuyển chọn từ nguồn nhập khẩu, hầu hết thiếu tính pháp lý về nguồn gốc giống nên chưa được khuyến cáo áp dụng.

Ngay cả hai giống lúa màu được công nhận lưu hành cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long từ nhiều năm trước là ST đỏ và Cẩm Cai Lậy cũng rất ít được sử dụng.

Để bổ sung giống lúa màu mới cho sản xuất, nhóm tác giả đã sử dụng vật liệu tổ hợp trong nghiên cứu gồm các dòng giống lúa thu thập như Tím TL, Tím TL1 (hai dòng lúa tím đen du nhập từ Thái Lan), LĐ2 (dòng lúa tím đen của Công ty Nông Tín), VND26 (dòng lúa đỏ đột biến), giống Ngọc đỏ hương dứa (NĐHD) ở Đồng Tháp…

Nhóm áp dụng phương pháp chọn lọc phả hệ cho đến khi có được dòng thuần; chọn lọc so sánh dòng thuần để xác định giống khảo nghiệm giá trị canh tác. Nguồn gen nhập nội còn phân ly được theo dõi, chọn cá thể qua nhiều thế hệ để có dòng thuần tham gia thí nghiệm theo mục tiêu nghiên cứu.

Nhóm thực hiện nhiệm vụ đã triển khai lai 20 tổ hợp và chọn lọc các thể lai theo mục tiêu; xử lý đột biến 10 giống và chọn lọc theo mục tiêu, đánh giá chất lượng một số dòng chọn lọc có triển vọng.

Tiếp đó, tiến hành chọn lọc kế thừa các thể phân ly (dòng giống lúa màu), phân tích, đánh giá chất lượng thương trường và dinh dưỡng. Sau đó, nhóm khảo nghiệm giá trị ứng dụng các dòng lúa màu triển vọng (khảo nghiệm VCU, DUS, khảo nghiệm có kiểm soát tính chống chịu sâu bệnh).

TS Đào Minh Sô cho biết, kết quả trồng khảo nghiệm trong ba vụ (Đông Xuân, Hè Thu 2021, Đông Xuân 2021 - 2022), tại TPHCM, Đồng Nai, Tây Ninh cho thấy, các giống khảo nghiệm có thời gian sinh trưởng từ 94 - 113 ngày, cao 95 - 114 cm, ít đổ ngã, chống chịu được rầy nâu và bệnh hại chính (đạo ôn, bạc lá, vàng lá). So với giống đối chứng (ST đỏ), các giống khảo nghiệm có độ thuần cao, thời gian sinh trưởng ngắn, chống chịu sâu, bệnh tốt hơn gồm: SR20, SR22 và SR21.

Ba giống này cũng đều có năng suất bình quân cao hơn so với ST đỏ (5,08 tấn/ha). Nghiên cứu còn cho thấy, SR20, SR22 và SR21ST chứa hàm lượng anthocyanin tương đương ST đỏ (50mg/kg) hoặc cao hơn hẳn, như giống gạo màu tím đen SR22 chứa lượng anthocyanine 167mg/kg. Điều này cho thấy, hàm lượng anthocyanin liên quan rõ rệt đến màu hạt gạo lứt, màu càng đậm thì lượng anthocyanin càng cao và ngược lại.

Đánh giá chỉ tiêu chuyển hóa đường cho thấy, cả sáu giống lúa thuần đều có chỉ số GI (chỉ số đường huyết) ở mức thấp (46,6 - 54,8), so với mức trung bình của ST đỏ (55,9) và mức cao của gạo xát trắng giống phổ biến (71,9). Giống lúa thể hiện ưu thế vượt trội về chỉ tiêu hàm lượng vitamin B1 so với ST đỏ (1.082mg/kg), nhất là giống gạo tím đen SR22 (4.031mg/kg), SR 20 (2.014mg/kg), SR 21 (1,076mg/kg).

Căn cứ kết quả khảo nghiệm, giống SR20 và SR22 đạt yêu cầu về giá trị sử dụng để công nhận lưu hành theo TCVN13381-1:2023. Nhóm tác giả cũng đã hoàn thiện quy trình kỹ thuật canh tác giống lúa màu đặc sản hướng hữu cơ ở vùng Đông Nam Bộ, có thể áp dụng vào thực tiễn sản xuất.

Căn cứ kết quả khảo nghiệm, giống lúa màu SR20 đã xây dựng hoàn thiện hồ sơ đề nghị công nhận lưu hành và nộp Cục Trồng trọt từ tháng 1/2024.